Okul hayatında matematik ile ilgili en çok duyulan cümle muhtemelen “Bu öğrendiğim ne işe yarayacak?” sorusudur. Çünkü matematik; fizik, kimya ya da biyoloji gibi doğrudan gözlemlere ve deneylere dayanan bir bilim değildir. Matematiksel ifadelerin ortaya çıkabilmesi için gözlemlerin yanı sıra derin bir düşünme süreci gerektiği söylenebilir. Kendi adıma bu durumu ilk kez fonksiyon konusunda hissettiğimi söyleyebilirim.
Fonksiyonlar 9. sınıfta karşımıza çıkan, lise hayatının zorlu virajlarından birisidir. O kadar çok f(x) yazarsınız ki sonrasında yazdıklarınızın otomatiğe bağlandığını fark etmediğiniz, üstelik ne işe yaradığını bile sorgulamadığınız zamanlar olur. Okulda bu konuyu işlemeye başladığımız ilk günlerde “Bu kadar öğreniyoruz ama fonksiyon günlük hayatta ne işe yarar ki? Üstelik çok zor!” dediğim, hatta biraz şikayet ettiğim olmuştur.
Fonksiyon için kısaca “boş küme olmayan iki kümenin arasında anlamlı bir ilişki kurmaktır” denilebilir. Fonksiyonların bu ilişkisel anlamının ne olduğunu en iyi anlatanlardan bir tanesi kriptolojidir. Kriptolar tarih boyunca çok önemli işlevlere sahip olmuştur. Sanat, müzik, bilim, savaş ve hatta sadece iki bireyin bilmesi gereken durumlarda bile kriptolar önemlidir. Kriptolar, bilginin gizliliği ya da açıklanmaması gereken bir durumun gizlenmesi için kullanılan şifrelerdir.
Günümüz bilgi çağında, kritik bilgilerin güvenliğinin sağlanması çok önemlidir. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nin Merkezi Haber Alma Örgütü (NSA), sosyal medya hesabında yandaki gibi bir şifre paylaşmış ve şifreyi çözen kişiyi doğrudan işe alacağını belirtmiştir. Düşünsenize, Dünya’da bu şifreyi çözebilen insanı aramak, hem de herkesin ulaşabileceği bir platformda!
Peki, kripto nasıl yapılır? Aslında kripto temel olarak matematiksel bir fonksiyondur. Şifreleme için kullanılan f fonksiyonunun tersine (f-1) deşifre denir. Şifre (f) açık veya gizli olabilir.
Klasik türlerden biri olan SEZAR şifrelemesi ile arkadaşlarınızla aranızda bir şifreleme gerçekleştirebilirsiniz. Bu yöntemde, belirli sayıda ilerideki ya da gerideki harfe karşılık gelen bir fonksiyon tanımlanarak şifreleme gerçekleştirilir.
Görüldüğü gibi yukarıda A harfinden itibaren iki harf öteleme yapılmış ve böylece her harf yeni bir harfe karşılık gelmiştir. Mesela bu şifreleme ile aşağıdaki cümle sağdaki gibi şifrelenebilir.
Arkadaşlarınızla birlikte harfler, sayılar veya şekiller kullanarak kimsenin anlayamayacağı size özel şifreler oluşturabilirsiniz. Unutmadan NSA’nın şifresini çözmeyi denemelisiniz. İyi eğlenceler.
Not: Yazının başlığı da şifrelidir.
bilimgenc.tubitak.gov.tr 20.11.2017